Ons is steeds op koers

Ons het al by ‘n vorige geleentheid daarop gewys dat ons volksnasionaliste, wat die republikeinse vryheidstrewe aanhang, nie skielik regs of vêrregs geword het nie, maar dat dit in wese diegene is wat daardie ideaal versaak het, wat na links beweeg het.

Die beste voorbeeld daarvan het geblyk na die dood van die voormalige Prog-leier, doktor Frederick van Zyl-Slabbert. Ons gaan nie hier ‘n relaas gee van doktor Van Zyl-Slabbert se linkse politieke loopbaan, en sy rol in die geknoei en oorgawe aan die destydse ANC-terroristebende nie. Die geskiedskrywers sal mettertyd daaroor ‘n oordeel vel.

Ons wil net fokus op die rol van die media na Van Zyl-Slabbert se dood.

Dat die SABC-TV ‘n buitengewone lang huldeblyk op sy nuusbulletin gelewer het, is seker te verstane. Immers, die SABC is die His Masters Voice van die ANC-regime, en ons het die afgelope week gesien hoe hulle weer ‘n goeie politieke kameraad aangestel het as nuushoof. Van Zyl-Slabbert het baie gedoen om die ANC vanuit die bos na die onderhandelingstafel te lok, en netso het hy baie gedoen deur sy Idasa om seker te maak dat die oorgawe van De Klerk vreedsaam verloop sonder enige blanke weerstand. Hy was dus vir die ANC ‘n groot seun, en daarom dat hulle baie huil oor sy heengaan.

Insgelyks kan ander private radio en televisiestasies se rou oor Van Zyl-Slabbert verklaar word, want, alhoewel hy uit ‘n Afrikanerhuis afkomstig was, was hy ‘n Afrikaner met ‘n Engelse hart, soos die destydse Afrikaanse Patriot hom waarskynlik sou beskryf het. Die feit dat hy leier was van die hoofsaaklik Engelssprekende Progressiewe Federale Party, ondersteun die stelling.

Totaal verstommend, egter, is die voormalige Nasionale Party ondersteunde media, naamlik die Afrikaanse koerante van Naspers of Media 24. “’n Kolos sterf” was een van hulle se opskrifte, en bladsye word spandeer aan huldeblyke aan ‘n eertydse politieke vyand wat later die titel as leier van die opposisie moes afstaan aan die Konserwatiewe Party. Uiteindelik het hy dus maar ‘n uiters marginale deel van die land verteenwoordig, en daarom kan die huldeblyke dalk as erg buitensporig tot sy statuur beskou word.

Daardie selfde Afrikaanse koerante het egter destyds ‘n hewige stryd teen Van Zyl-Slabbert en die PFP gevoer, en hy is uitgeskel as Prog en wat nog. Nou was hy skielik die groot held en kolos van die Suid-Afrikaanse politiek, en selfs die ver-linkse Breyten Breytenbach moet aangehaal word om te verklaar dat die “laaste Afrikaner-leier” gesterf het. Mensig, wat ‘n oordadigheid aan liberalisme en oorgawe, en dit breedvoerig en simpatiek gerapporteer deur die Afrikaanse media, wat ons mense daagliks lees en die inhoud daarvan opslurp. Geen wonder dat ons onderskeidingsvermoë so aan die uiterste toetse onderwerp word nie.

Dit is dus heel duidelik dat die Afrikaanse sogenaamde hoofstroom media, die pad byster geraak het en na die verre linkerkant beweeg het. Vroeër was hulle stryders vir vryheid, Afrikaner selfbeskikking en die republikeinse ideaal. Vandag besing hulle juis die vernietigers daarvan. Vir hulle is daar nie veel méér beweegruimte na links nie.

Hier word dus weer heel duidelik bewys dat dit nie die sogenaamde regses wat regs geword het nie, maar dit is hierdie klomp wat uit ons hoofstroom van republikanisme weggebreek het na links en hulleself as linkse randeiers geposisioneer het. Ons moet net uiters waaksaam wees om nie deur hulle propaganda na links, of sogenaamde gematigdheid, gedwing te word nie. Ons moet sterk en onverbiddelik op ons republikeinse vryheidseis staan, soos die geslagte voor ons. Dis nie ons wat verander nie: ons is steeds op koers.

Reaksiepolitiek

Twee bykans onverwante sake toon hoe kiesers op die politieke landskap kan reageer.

Pas is bekend gemaak dat partypolitiek as deel van studentepolitiek waarskynlik by Kovsies afgeskaf gaan word. Terselfdertyd toon ‘n opname in Nederland dat politieke partye in Nederland meer regse uitsprake maak vir die komende algemene verkiesing as wat selfs die partye se eie verkiesingsmanifeste aandui.

Dit is ‘n bekende feit dat politiek in Wes-Europa ‘n groot regse of nasionalistiese oplewing beleef.

Daar word ook gevra hoekom die kiesers in verskeie Wes-Europese state die liberalisme – eintlik permissiwiteit – van die laaste kwart van die vorige eeu die rug toegekeer het en partye met ‘n Christen-demokratiese inslag weer aan bewind gestel het. Dit lyk ook asof die Christen-demokratiese era dalk ‘n soort van tussenfase kan wees vir ‘n skuif na nog verder regs.

Die verklaring vir die skuif is heel waarskynlik soortgelyk as die verklaring vir die beweging in studentepolitiek op voormalige Afrikaanse universiteite. ‘n Beweging wat deur baie beskryf word as polariserend.

Met die oopstel van hierdie universiteite het die dinamika vinnig verander. Dit het gepaard gegaan met ‘n afskaling van Afrikaans en ‘n verandering in kultuur. Dieselfde links-radikale politiek wat studentepolitiek op die ou swart kampusse gekenmerk het, het oornag ook op die tradisionele Afrikaanse kampusse kom nesskop. Dit het die dieselfde soort van studenteprotes ingesluit.

Skielik was daar nie meer ruimte vir die sogenaamde middelgrond nie. Tradisionele Afrikaanse studente-organisasies moes partypolities begin saamstaan of verdwyn.

Universiteitsowerhede het nie juis met Salomo se wysheid op die gebeure gereageer nie.

In die klaskamers word die teorie geleer van elke aksie wat ‘n teenreaksie tot gevolg het, maar as dit in die praktyk neerslag vind, word kopgekrap en opnuut reaktief opgetree.

Die opkoms van Christen-demokrasie in Wes-Europa word onder meer toegeskryf aan ‘n oorversadigheid van permissiwiteit soos sekswinkels op straathoeke, bordele, aandrang op die wettiging van dagga en ander dwelms, gru-reaksie op massaslagtings deur aborsies en ‘n koerslose jeug wat hulle tot sake wend soos die Bader-Meinhoffs. ‘n Tweede faktor is die invloei van mense uit Oos-Europa met konserwatiewer Christelike waardes.

‘n Persepsie bestaan voorts dat baie van die misdaad ook na nie-Christen immigrante uit minder ontwikkelde lande teruggelei kan word. Te midde van die opskiet van moskees het sogenaamde post-Christelikheid as mode sy glans verloor.

Die inklusiwiteit van die Europese Unie het ook tot gevolg dat plaaslike nasionalisme, selfs dit wat amper vergete was, op die een of ander wyse weer lewend geword het. Skotse en Walliese parlemente is ingestel, en word na hul webwerwe gekyk, straal die trots uit die gehalte daarvan. Vlaandere raak nukkerig met sy blok-aan-die-been, maar meerderwaardige Walloniese landsgenote. Die Friesiese kultuur blom en verskillende dialekte daarvan word afgestof. Brabants het sy eie Bybelvertaling gekry.

Plaaslike universiteitsowerhede wat meen om studente, met verreweg beter kwalifikasies as die gemiddelde Suid-Afrikaanse kieser, kunsmatig van die natuurlike verloop van studentepolitiek te beroof, herinner aan lesse wat Lord Milner ook al hier op Suid-Afrikaanse bodem moes leer.

Spreek eers die oorsake aan. Die simptome sal self daarop reageer.

Wil jy régtig vry wees?

Stel jou voor, ‘n Bittereinder na byna drie jaar op kommando; in wind, weer, koue en reën; tot die dood toe moeg, uitgehonger, siek...

Sy plaas is afgebrand, sy eiendom gesteel, sy vrou en kinders konsentrasiekamp toe gejaag. Hy weet nie hoe dit met hulle gaan nie; weet nie eens of hulle nog leef nie.

En nou kom maak ‘n agent aan hom die voorstel: “Lê die wapen neer en al jou swaarkry is verby. Jy kan rus: sag, veilig en warm slaap, genoeg eet... Jou vrou en kinders kan uit die moordkamp kom en lekker lewe. Jy kan saam met ons werk en goed beloon word; selfs ryk word.”

Maar eer en vryheid weeg vir die Bittereinder veel swaarder as persoonlike gerief; meer selfs as sy eie lewe en die lewe van sy vrou en kinders. Want as ‘n mens nie vry en eervol kan lewe nie, hoe kan jy dit dan lewe noem?

Dit Bittereinder kies die moeilike weg – die weg van eer.

Sedert die begin van die Afrikaanse taalstryd het talle mense groot opofferings gemaak sodat ons volk ook wat taal betref, volwaardig volk kon word.

Vir Afrikaans het mense hulle posisie en hulle inkomste gewaag. Mense soos dr Hennie Terblanche het selfs doodsdreigemente ontvang, maar hulle het voortgestry en ons wonderskone taal tot stand gebring – ‘n taal opgewasse vir elke taak wat van ‘n taal verwag kan word; van die vertolking van die diepste sielsbelewenisse tot die oordrag van die mees gevorderde tegniese en wetenskaplike begrippe.

Van ons taalstryders, soos die einste Hennie Terblanche, Langenhoven, JHH de Waal, Eugene Marais en ander, was uiters bekwaam in Engels en ander tale. Die versoeking moes soms daar gewees het om eerder te verengels, te rus en geldelik vooruit te gaan, maar, soos die Bittereinders, het hulle die weg van eer gekies.

Vandag staan elkeen van ons voor ‘n besluit: Watter weg kies óns as ons taal ter sprake kom? En laat ons maar ‘n slag met mekaar eerlik wees – die prentjie lyk nie mooi nie.

Dit Bittereinder kon sy vryheid, voorspoed, die lewe van sy vrou en kinders koop as hy maar net die wapen sou neerlê, maar hy het geweier om te hensop.

Ons kry niks daarvoor nie, maar tog besoedel ons ons taal daagliks met vreemde woorde en uitdrukkings soos oukei baai, dabbeljoe-dabbeljoe-dabbeljoe dot-sie-ou dot-zet-ei, seedee, deeveedee, boelbaar en es-em-es terwyl ons eie taal sy eie, beter woorde het.

Niemand gaan ons eiendom afbrand of ons gesinne in kampe stop as ons die weg van eer kies nie, maar ons Polokwane en Mapoepalanga en Gauteng soos vrywillige hensoppers agter ons onderdrukkers aan.

Die Bittereinders en taalstryders kon veel wen as hulle wou oorgee. Ons wen níks met ons hensoppery nie.

Die offers wat hulle gebring het was groot; sien ons darem kans om bloot ‘n woord in ons eie taal te sê, of is dit te veel gevra?

Laat elkeen van ons onsself vandag vra: wil ek régtig vry wees? En as die antwoord ja is, laat ons dan begin lewe en praat soos mense wat regtig vry wil wees.

Moeg vir bloed en sat vir taks

Die binnelandse nuustoneel word hierdie week oorheers deur misdaad en die landswye protesaksie teen misdaad. In feitlik elke dorp en stad is daar memorandums oorhandig waarin ‘n hele paar eise gestel word.

Min sake het soveel aandag op die land se misdaadvlakke gevestig soos toe die presidensie vroeër vanjaar geweier het om kruiwavragte vol protesmemorandums teen misdaad in ontvangs te neem. Met gister se optredes het die polisie deur die bank die petisies vriendelik in ontvangs geneem. Daar is sekerlik van bo af opdrag gegee dat die publiek nie nog verder die harnas ingejaag moet word nie.

Met Suid-Afrika wat onlangs die titel van die wêreld se moord-hoofsetel by sy voorheen verworwe titel van verkragtingshoofsetel gevoeg het, spreek dit vanself dat die kollig in die land deurgaans op misdaad sal val.

Met die een oog op die misdaadvlakke, is die ander oog op die polisie se vermoë om die misdaadgolf te stuit. Dit is nog maande voor die volgende misdaadsyfers beskikbaar gestel word, en ‘n polemiek het reeds daaroor losgebars.

Selfs op gemeenskapspolisiëringsvlak is daar nou glo ‘n opdrag om misdaadstatistiek in die omgewing van die publiek te weerhou. Dit is tog onredelik om van die publiek te verwag om betrokke te raak by misdaadbestryding, maar om hulle dan nie toe te rus om dit te doen nie. Net soos die metropolisie van Pretoria wat ‘n man beboet wat patrollies ry met ‘n groen lig op sy voertuig se dak. Die ironie is dat hy dit in samewerking met die Garsfontein-polisiestasie doen. Die een hand weet dus nie wat die ander doen nie.

Dit het veral duidelik na vore gekom in die parlement toe generaal Cele en sy span met die roede te make gekry het omdat hulle lastige vrae nie kon beantwoord nie, en toe uitstel gevra het om voor te berei. Een van die vrae wat nie beantwoord kon word nie, is hoe dit moontlik is om 3,2 miljard rand te gebruik om net 11 nuwe polisiekantore te bou en 12 polisiestasies op te knap. Dit is 139 miljoen rand per polisiekantoor.

Steeds verskyn berigte waaruit dit blyk dat ras eerder as bekwaamheid die bepalende faktor vir die toekoms van lede van die polisie is.

Dit strek van aanstelling tot bevordering tot dissiplinêre optrede. Die lugvleuel sal eerder onderbeman word, as om af te sien van die ideologiese beleid. Derduisende rand se belastinggeld sal eerder gebruik word om arbeidshofsake te beveg as om die beste persoon vir die werk aan te stel. Politieke en vakbond- affiliasies tel ook skynbaar meer as reg en verkeerd.

Baie mense sal sê dit help tog nie om net weer protes aan te teken en die polisie by die polisie te verkla nie. Daar was al hoeveel optogte en beswaarskrifte. Natuurlik verwag niemand dat die misdaadprobleem môre opgelos gaan wees nie, maar ons moet aanhoudend ons ontevredenheid op rekord plaas, sodat wanneer ons byvoorbeeld regtig eendag rug styfmaak en begin om ons beveiligingskostes van ons belasting af te trek, daar reeds ‘n goeie saak op die tafel lê.

Boer en leer in Afrikaans

Afrikaanse studente ken die begrip “massa” – dit is wanneer studente almal uit die klas uit loop wanneer die dosent laat is. Die begrip “staak” is egter baie vreemd in ons studentekultuur. Dit is eintlik tragies dat studente aan die Grootfontein Landboukollege so ver moes gaan om te staak om gehoor te word oor hulle taalregte. Ons hoop die oorwinning is permanent en nie net ‘n leë belofte van die Departement van Landbou op papier dat hulle nie Afrikaans sal afskaf nie. Maar kom ons kyk ‘n bietjie na die groter prentjie:

Hoe nader ‘n verkiesing kom, hoe belangriker word die handhawing van die ander tien amptelike tale se status. Skielik praat ministers wat voorheen nooit ‘n woord in Afrikaans gesprak het nie, met wisselende mates van vermoë die taal op TV.

Verder van ‘n verkiesing, en Afrikaans moet hom na die grondwethof wend om die regering se onwillige agterent in rat te kry om ‘n taalwet, wat die grondwet vereis, op die wetboek te kry. Dit was nie soseer die draling met die wet wat gepla het nie, maar wel die regering se repliek op die hofaansoek, naamlik dat Afrikaans self vir sy gebruiksagteruitgang en juridiese onderploeging verantwoordelik gehou word.

Maar maak Afrikaanssprekendes hul stem bietjie dik, al is dit om vanuit ‘n gewoonlik uiters gematigde oord ‘n briek aan te draai met die aftakeling van Afrikaans soos by Maties, dan is dit nie lank nie of ‘n minister of twee spring iewers woedend op en pak uit oor diegene wat transformasie in die wiele ry. Soms word dit blatant gestel dat die aandrang op ‘n regverdige aandeel vir Afrikaans deur baie mense as ‘n politieke daad van aggressie teen hulle vertolk word.

Dit bly bietjie ironies dat in ‘n land waar die meerderheid se woord wet is, dat dit niks tel dat die meeste studente by die landboukolleges Afrikaans is nie. Die stryd vir Afrikaans by die Potchefstroomse Landboukollege is ook nog aan die gang.

Die les is dat groot waaksaamheid aan die dag gelê moet word, en dat elke daad van Milnerisme van die kleinste en laagste vlak, tot die hoogste vlak, aangespreek moet word. Geen steen mag onaangeroer gelaat word nie.

Elkeen kan sy deeltjie doen.

Die feit dat Afrikaans van die nuwe gedrukte note verwyder is, beteken nie Afrikaanssprekendes se koopkrag is opeens daarmee heen nie. Laat jou geld praat of maak jou stem dik as ‘n instansie aan wie jy moet geld oorbetaal nie jou taal respekteer nie.

Soos byvoorbeeld die kollege of universiteit waar jou kind studeer. Dit gaan oor meer as net jongmense se akademiese prestasies wat oneindig makliker in ‘n moedertaal is. Dit gaan oor Afrikaans as sogenaamde hoër funksie-taal, met ander woorde as taal wat rats genoeg is om tot op die hoogste akademiese vlak gebruik te word. Wat vaktaal betref, raak dit al moeiliker om Afrikaanse inligtingsbronne te bekom. Elke klas waar Afrikaanse studente deur middel van Engels onderrig word, maak dit makliker om Afrikaans terug te stuur kombuis toe.

Laat ons wakker wees en optree.

Die regbank

Die aankondiging deur die minister van Justisie, Jeff Radebe, dat die omstrede voorgestelde wysigings aan die hofwet geskrap gaan word, is wyd verwelkom. Die wysigings, wat al in die Mbeki-tyd voorgestel is, sou beteken dat politici meer seggenskap oor howe en die regstelsel sou kry.

Opposisiepartye, regspraktisyns en die regbank het die voorstelle sterk gekritiseer. Dit sou onder andere beteken het dat die minister van justisie die finale sê oor die howe se administrasie en begrotings sou kry.

Die nuwe wetsontwerp wat pas deur die kabinet goedgekeur is, beteken eintlik dat die status quo behou word. Die onafhanklikheid van die regbank word erken en die grondwetlike hof is die hoogste gesag in die land.

Dit klink alles pragtig, want regters is immers geleerde mense wat nie politieke ideologie gebruik as grondslag vir besluitneming nie. Hulle berus mos hulle besluite op die wette van die land en veral die grondwet.

Maar, is dit so pragtig as wat dit klink?

Sedert 1994 is Suid-Afrika amptelik ‘n regstaat. Baie mense, ook die Afrikaanse grondwetonderhandelaars het dit as ‘n outomatiese beskermingsmaatreël beskou. Met ‘n fantastiese handves vir menseregte word elke persoon se reg op lewe, veiligheid, godsdiensvryheid, spraakvryheid en assosiasie mos immers gewaarborg.

Maar kom ons kyk wat het in die praktyk gebeur en wat gaan in die toekoms gebeur:

Eerstens staan die regbank nie los van politieke invloed nie. Dit is politici wat besluit oor die aanstelling van regters en wat as eerste vereiste die sogenaamde transformasie van die regbank stel.

Dit is ook politici wat die wette van die land maak en nie noodwendig kundige mense wat regsbeginsels handhaaf nie – eintlik maar net die ANC meerderheid in die parlement. En weer eens val die hoofklem van al die wette en wetswysigings op transformasie en natuurlik die invoering van ANC/SAKP-beleid.

En dan is daar die wonderlike grondwet wat selfs voorsiening maak vir bepaalde vlakke van selfbeskikking en natuurlik al die ander persoonlike waarborge soos hierbo uitgespel. Die groot probleem van die grondwet is egter dat al die versekerings ondergeskik is aan die bepalings dat transformasie moet plaasvind ten gunste van die sogenaamd voorheen benadeeldes.

In die regstaat word babas vermoor, hulle het geen reg op lewe nie; word mense aangeval, ondanks die reg op veiligheid; word Afrikaanse skole gedwing om te verengels ondanks al die taalregte en mag ‘n vereniging of klub nie besluit watter kultuurgroep as lede toegelaat word nie, ondanks die reg op vrye assosiasie. Les bes: In die regstaat met sy onafhanklike regsliggame soos die openbare beskermer en die openbare vervolger maak die politici steeds nes hulle wil, soos die staatsleier wat “vergeet” om sy bates te verklaar en dan maar net aangaan.

Dit is goed om die instrumente te gebruik wat die staat ons bied om ons regte af te dwing, solank as wat ons kan, maar ‘n wet oor ‘n onafhanklike regbank bied geen waarborg nie. Ons enigste langtermyn behoud as volk is om uit die bestel te kom en ons eie grondwet te skryf.

Ontnugtering en visie

Die man wat baie Afrikaners onder die ou bedeling grensloos geïrriteer het, nie net met sy uitsprake nie, maar ook veral oor die manier en stemtoon waarop dit oorgedra is, Desmond Tutu, is deesdae ‘n erg ontnugterde man.

Tutu was die man wat die sogenaamde Waarheids- en Versoeningskommissie moes lei, om sogenaamde apartheidsmisdade uit te snuffel, en om dan “versoening” te bewerkstellig. Die tranedal van die WVK is deur niemand werklik ernstig opgeneem nie. Afrikaners het in groot getalle die affêre geïgnoreer, en die ANC kon nie daarvan gebruik maak om ‘n soort Neurenberg-vervolging te begin nie.

Tutu het nou erken dat die WVK ‘n mislukking was, juis omdat die wit mense nie genoegsaam daarby betrokke geraak het nie. Met hierdie opmerking erken hy dus dat witmense nodig is vir iets om te slaag.

Verder kla Tutu oor die korrupsie en grypsugtigheid, gebrek aan idealisme, misdaad en plaasmoorde, agteruitgang van dienste. Hy reken naamsveranderinge is vermorsing van energie. Kafferskraal kan dalk verander word, reken hy, maar Pretoria kan maar Pretoria bly.

Uiteindelik kom hy tot die slotsom dat Suid-Afrikaners in die algemeen hulle trots verloor het, en hy erken dit is nie te wyte aan armoede of apartheid nie. Tog word apartheid wel bygetrek as hy sê dat Afrikaners blameer is vir apartheid, maar in wese behoort elke witmens veroordeel te word vir apartheid, want nie net die Afrikaners het voordeel daaruit getrek nie, maar elke witmens.

‘n Mens sou seker nie kon verwag dat Tutu heeltemal teen die ANC en sy praatjies draai nie. Maar as ‘n man wat die wêreld al gesien het, kan hy nie ignoreer dat sy eie mense van die land ‘n gemors maak nie.

Maar waar Tutu sê dat ons dalk ons trots verloor het, maak hy juis die onderskeid tussen die “ons” en die “hulle”. Ons “ons” is die Boere- of Afrikanervolk. Ons het gelukkig nog nie ons trots verloor nie. As ons dit sou verloor het, sou ons lank al ondergeploeg gewees het. Tutu probeer weer die apartheidskuldgevoel so ‘n bietjie opwarm, maar ons is lankal daarby verby. Diegene wat apartheid vir persoonlike voordeel gebruik het, het ook tereg aan die pen gery. As volk hoef ons geen verskoning vir apartheid te maak nie, want dit het die ander volke van Suid-Afrika opgehef, hulle onderrig gegee wat hulle anders nie sou gehad het nie, het hulle etnies uit mekaar gehou dat hulle mekaar nie sou uitgewis het soos wat gebeur het voordat die Boere die binneland ingetrek het nie.

Ons volk hoort nie onder diegene na wie Tutu verwys wat hulle trots verloor het nie. Ten spyte van sestien jaar van ANC-afbrekery, is ons steeds trots op die stede wat ons volk gebou het, die spoorlyne wat gelê is, die paaie wat gebou is, die hospitale, skole en kerke wat gebou is, die ekonomie wat ontwikkel is.

As Boere- of Afrikanervolk is ons steeds trots op ‘n Van Riebeeck wat uit niks met iets begin het. Ons is trots op ons voorouers wat onderdrukkers kon verlaat, en die woeste binneland van Suid-Afrika in onsekerheid binnegegaan het, om daar te bou en te ontwikkel en twee wêrelderkende modelrepublieke kon bou. Ons is trots op ons voorouers se welslae by Majuba, maar ook is ons trots hulle wat die magtige Britse ryk die oorlog aangesê het en die hoogste offers daarvoor gebring het. Ons is trots daarop dat ons ‘n Volkskas kon bou, Federale Volksbelegging, dat ons petrol uit steenkool kon maak, en dat ons die staalreus Yskor kon bou. Ten spyte van verraad wat dit alles uit ons hande laat gaan het, bou ons weer daaraan, en is ons trots om deel en betrokke te wees by ons volk se ekonomiese en kulturele heropbou. En bowenal is ons trots om kinders genoem te kan word van die Lewende God van Bloedrivier, wat ons weer tot hoogtes sal neem as ons na Sy weë terugkeer en daar bly. En omdat ons juis hierdie trots het en koester, sal dit ons motiveer om weer ‘n vrye volk te word, waar al die wanfunksies waarna Tutu verwys, eenvoudig nie sal voorkom nie.